آشنایی با قرآن بخش 3
از آيه‌ى 27 به بعد از «مؤمن آل فرعون» ياد مى‌كند.
مردى كه در بطن نظام طاغوتى فرعون، مخفيانه به دعوت موسى گرويده بود و به نفع او در مجامع دولتى تبليغ مى‌كرد و از موسى در مقابل توطئه‌هاى خائنانه‌ى فرعون و وابستگانش دفاع مى‌نمود.
نام ديگر سوره، «غافر» است. يعنى بخشنده‌ى گناه و خطاپوش در آيه‌ى 3 با اين صفت از خدا ياد شده است. نام ديگر سوره «طول» است‌يعنى نعمت پايدار و در همين آيه از خداوند با عنوان صاحب نعمت (ذى الطول) ياد شده است.
از مطالب ديگر اين سوره، درگيرى هواداران حق و باطل است، قدرت مطلقه‌ى خدا در قيامت، رمز سرنگونى قدرت‌هاى باطل و جبار پيشين، دعوت موسى، تقسيم‌بندى مردم در رابطه با اعمال‌شان در قيامت و... مى‌باشد.
اين سوره‌ى مكّى كه داراى 85 آيه مى‌باشد در سال‌هاى قبل از هجرت نازل شده است.
41) فصلت [بخش‌بخش و فصل‌فصل شده]
-------------------------------------------------------------
41) فصلت [بخش‌بخش و فصل‌فصل شده]
در آيه‌ى 2 مى‌گويد: «اين قرآن كتابى است كه آياتش براى مردمى كه علم و آگاهى دارند، بخش‌بخش نازل شده است.»
اين سوره به نام «مصابيح» هم ياد شده زيرا در آيه‌ى 12 از زينت كردن و آراستن آسمان توسط ستاره‌ها كه چراغ‌هائى هستند سخن به ميان آمده است.
اين سوره را بعضى هم به نام «حم. سجده» مى‌شناسند.
قرآن، رسالت، خدا، آخرت وحى، توحيد، از مسائل ديگر اين سوره مى‌باشد. سوره‌ى فصلت، تجلى قدرت مطلقه‌ى خداوند است، هم در دنيا و در رابطه با هلاك كردن مكذبين و ظالمين و هم در آخرت و هنگام حسابرسى اعمال بندگان.
54 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكّه نازل گشته است.
42) شورى [مشورت و هم‌فكرى و نظرخواهى]
-------------------------------------------------------------
42) شورى [مشورت و هم‌فكرى و نظرخواهى]
در آيه‌ى 38 اصل اجتماعى شورا در امور اجرائى از صفات مؤمنانى به حساب آمده كه اهل تقوا و نماز و انفاق و هميارى هنگام ستمديدگى مى‌باشند.
محور اين سوره وحى و محتواى پيام‌هاى آن است و حالت پذيرش يا انكار مردم نسبت به آن و برخى از نشانه‌هاى خدا و نيز نتايج اعمال و راه مستقيم الهى بيان شده است و باز، نقبى به آخرت و سراى ابدى در آن جهان و همچنين بيان بعضى از نعمت‌هاى الهى.
اين سوره‌ى مكّى كه 53 آيه دارد يك سال قبل از هجرت نازل شده است.
43) زخرف [زينت و زيور]
-------------------------------------------------------------
43) زخرف [زينت و زيور]
در آيه‌ى 33 تا 35 در بيان بى‌ارزشى جلوه‌هاى مادى و فريبنده‌ى دنيا مى‌خوانيم: «اگر به خاطر اين نبود كه مردم امّتى يك‌پارچه و هم‌سان باشند، خداوند براى كافران خانه‌هائى با سقف‌هاى نقره‌گون و بالاخانه‌ها و درها و تخت‌ها و زيورها و... قرار مى‌داد.»
با بيان اين معنى، خداوند ارزش را به آخرت و آنچه باقى است مى‌دهد و نوعى جدل و بحث در مورد معتقدات بى‌اساس مشركين انجام گرفته و از اتكاء آنان به انديشه‌هاى خرافى كه ميراث نياكان است انتقاد شده است تا زمينه‌ى قلبى براى ايمان آماده گردد.
در بخشى ديگر از شيوه‌ى استخفاى فرعون و معيارهاى غلط آنان در ارزشيابى ياد شده و به عنوان نمونه از دعوت عيسى ياد شده است.
از جمله مسائل ديگر اين سوره، تصحيح اعتقادات خرافى، جدال توحيدى، آيات قيامت، فرستادن انبياء، به خصوص ابراهيم و موسى و عيسى مى‌باشد.
اين سوره مكّى است. داراى 89 آيه بوده و حدود سال‌هاى 5 و 6 بعثت نازل شده است.
44) دخان [دود]
-------------------------------------------------------------
44) دخان [دود]
در آيه‌ى 10 مى‌گويد: «منتظر روزى باش كه آسمان دودى فرا‌گيرنده مردم را فراهم مى‌آورد و عذابى دردناك است.»
بعضى اين دود را از علائم رستاخيز و پيش درآمد قيامت دانسته‌اند، برخى گفته‌اند در قيامت، به عنوان عذاب، دودى كه چشم و گوش منافقان را پر مى‌كند ظاهر خواهد شد.
بعضى هم اين را تحقق يافته مى‌دانند و مى‌گويند در اثر تكذيب و روگردانى مردم از دعوت پيامبر قحط‌سالى و تنگ‌دستى چنان كرد كه مردم وقتى با چشم‌هاى ناتوان به آسمان نگاه مى‌كردند، آن را پر شده از دود مى‌ديدند. در هر صورت سوره‌ى متضمن بيم دادن كسانى است كه در قرآن و دعوت حقّ شك دارند و آنان را نسبت به عذاب دنيا و آخرت هشدار مى‌دهد.
و داستان موسى و سرانجام فرعون را نمونه‌اى از عذاب دنيوى و كيفرهاى گوناگون جهنم را نمونه‌اى از عذاب دنيوى و كيفرهاى گوناگون جهنم را نمونه‌اى از عذاب آخرت بيان مى‌كند و پاداش متقين را هم بيان مى‌كند.
اين سوره 59 آيه دارد و در سال 4 بعثت در مكّه نازل گرديده است. توصيه شده كه اين سوره در نمازهاى واجب و مستحب خوانده شود.
45) جاثيه [به زانو افتاده]
-------------------------------------------------------------
45) جاثيه [به زانو افتاده]
اين‌كه در قيامت، هر امتى به زانو در مى‌آيد و براى رسيدگى به حساب‌شان حاضر مى‌شوند در آيه‌ى 28 ذكر شده است. مظهرى است از سلطه‌ى كامله‌ى خداوند در قيامت.
سوره با بيان مطالب توحيدى و شريعت پيامبر و لزوم توجه به آيات و نشانه‌هاى الهى شروع شده و با بيان تهديد‌آميز نسبت به مستكبران اعراض‌گر از آيات خدا و هوا‌پرست و گمراه ادامه مى‌يابد و با بيان ثبت اعمال و بازبينى آن در قيامت و كيفرهاى اخروى پايان مى‌گيرد.
از نام‌هاى ديگر سوره، «شريعت» و «دهر» است.
از سوره‌هاى مكّى است و مشتمل بر 37 آيه بوده و در سال 8 بعثت نازل شده است.
46) احقاف [نام سرزمين قوم عاد در نزديكى يمن]
-------------------------------------------------------------
46) احقاف [نام سرزمين قوم عاد در نزديكى يمن]
در آيه‌ى 21 مى‌خوانيم: «حضرت هود، قوم خودش (عاد) را در سرزمين احقاف، از عذاب خدا بيم داد.» احقاف در قسمت جنوبى عربستان بوده و الآن آثارى از آن باقى نمانده است.
هلاكت قوم هود و اقوامى ديگر در پيرامون مكّه و نيز ايمان آوردن گروهى از جن، همچنين مطالبى درباره‌ى معاد، توحيد و نبوت، از مسائل ديگر اين سوره است و در پيام پايانى سوره، فرمان صبر و بردبارى به پيامبر مى‌دهد اين سوره با 35 آيه در مكّه نازل شده است.
47) محمد (ص) [نام پيامبر بزرگ اسلام]
-------------------------------------------------------------
47) محمد (ص) [نام پيامبر بزرگ اسلام]
نام «محمّد» (ص) در دومين آيه اين سوره آمده است.
سوره، توصيفى است از كافران و روش‌ها و عملكردهاى آنان و نيز توصيفى است از مؤمنان و اعمال نيك و صفات پاك‌شان. از نعمت‌هاى نازله بر مؤمنين و عقوبت‌هاى وارده بر كافران سخن مى‌گويد. مقايسه‌اى است ميان اين دو جناح حق و باطل در دنيا و آخرت و بيانگر اين است كه مقابله و مخالفت آگاهانه‌ى كفار با پيامبر و دين خدا فقط به زيان خودشان خواهد بود.
نام ديگر اين سوره «قتال» است. چرا كه عنصر بارز جنگ با كفار و فرمان موضع‌گيرى قاطع در برابرشان از پيشانى اين سوره‌ى انقلابى آشكار است، همچنان‌كه از لحن آيات هم پيدا است اين سوره در مدينه و در دوره‌ى قدرت و آمادگى رزمى مسلمين نازل شده است و 38 آيه دارد.
48) فتح [پيروزى]
-------------------------------------------------------------
48) فتح [پيروزى]
در آيه‌ى اول از پيروزى بزرگى كه به يارى خدا نصيب پيامبر شد، ياد شده است. فتحى كه در «صلح حديبيه» فراهم آمد. پيامبر همراه 1400 نفر به جنگ مشركين بيرون آمد. اميدى به بازگشت پيروزمندانه و به سلامت نبود ولى سرانجام با قراردادن آتش بس 10 ساله، بدون درگيرى به مدينه بازگشتند.
همين قرارداد، پيروزى‌هاى بزرگ ديگرى به دنبال داشت، مانند فتح خيبر در سال هفتم هجرى و فتح مكّه به همراه 12 هزار سرباز مسلمان در سال 8 هجرى و مسلمان شدن تعداد زيادى از مشركين در اين فاصله. (به فتح مكّه در آيه‌ى 27 اين سوره اشاره شده است) اينها است آن «فتح مبين» كه سوره به آن نام، مشهور گشته است. سوره بيشتر مربوط است به امور داخلى مسلمين در ارتباط با بيعت مردم و سخنان عافيت‌طلبان و جوسازان و همچنين اشاره به خلق و خوى جاهلى مردم در گذشته و راه مبنى بر تقوا كه پيامبر آورده در آخرين آيه ضمن بيان رسالت محمد، به خصوصيات اصحابش اشاره مى‌كند از جمله به: {اشداء على الكفار رحماء بينهم} ياران پيامبر (ص) نسبت به كفار شديد و سخت‌گيرند امّا نسبت به يكديگر مهربان مى‌باشند.
اين سوره در سال 6 هجرى در مدينه پس از قرار داد صلح حديبيه نازل شده و داراى 29 آيه مى‌باشد.
49) حجرات [حجره‌ها و اطاق‌ها]
-------------------------------------------------------------
49) حجرات [حجره‌ها و اطاق‌ها]
در آيه‌ى 4 نكوهشى از آن دسته بى‌خردانى شده كه بدون رعايت نكات اخلاقى از بيرون و پشت پنجره با فرياد، پيامبر را صدا مى‌كردند.
اين سوره مشتمل است بر نكاتى از ادب و اخلاق مسلمان در رابطه با خدا و پيامبر و جلو نيفتادن از آنها و سفارش به اصلاح بين مسلمانان و هم‌نوعان و برخى نظامات اجتماعى و كلاً سوره‌اى است اخلاقى، كه از تمسخر و استهزاء، سوء ظن، تجسس و غيبت نهى مى‌كند و از همه‌ى مردم، كسى را برتر مى‌داند كه با تقوا است {ان اكرمكم عند اللّه اتقاكم} (آيه‌ى 13)
اين سوره كه 18 آيه دارد، مدنى است و در سال 7 هجرى نازل شده است.
50) ق [از حروف رمز اوائل سوره‌ها]
-------------------------------------------------------------
50) ق [از حروف رمز اوائل سوره‌ها]
بستر كلى اين سوره، معاد و احوالات مردم در قيامت است و در كنار اين مسأله، از خلقت انسان تا مرگش و پس از مرگ و بعضى از پديده‌هاى آفرينش و نعمت‌هاى خدا سخن به ميان آمده است و يادى از بعضى اقوام تكذيب‌كننده كه گرفتار عذاب خدا شدند.
45 آيه دارد و در سال پنجم بعثت در مكّه نازل شده است و دعوت سوره به تحمل و استقامت و صبر در برابر حرف‌هاى مشركين است.
51) ذاريات [پراكنده كنندگان]
-------------------------------------------------------------
51) ذاريات [پراكنده كنندگان]
سوگند به فرشتگان داراى اين صفت يا بادهائى كه گرد و خاك را يا ابرها را مى‌پراكنند در نخستين آيه آمده است. اشاره‌اى است به تدبير عمومى خدا در جهان از طريق فرشتگان يا بادها.
سوره، بيان كننده‌ى معاد و نقش تربيتى و سازندگى آن در عمل دنيائى انسان و صفات متقين و داستان‌هائى از ابراهيم و موسى و قوم عاد و ثمود و قوم نوح است و بيان زوجيت عمومى در جهان خلقت و بيان فلسفه‌ى آفرينش جن و انس كه «عبادت» است (آيه‌ى 56) و در پايان هشدارى به ستمگران و كافران.
چهل و هفتمين سوره‌اى است كه در سال 7 بعثت در مكّه نازل شده است و 60 آيه دارد.
52) طور [نام يك كوه]
-------------------------------------------------------------
52) طور [نام يك كوه]
در اولين آيه به كوه مقدّس طور در سينا كه محل مناجات موسى (ع) با خداوند بوده، سوگند ياد شده است.
سوره، يادآور قيامت و بهشت و جهنم و بيانگر نعمت‌هاى بى‌پايان بهشتيان و عذاب‌هاى گوناگون مكذبين و كفار در دوزخ است و نيز احتياج و مجادله‌اى با مشركين و ترديدشان در ايمان آوردن و نقد تفكر الحادى و مشركانه و در پايان باز هم دعوت به صبر.
اين سوره با 49 آيه در سال 4 بعثت در مكّه نازل گرديد. در احاديث، زياد خواندن آن سبب خلاصى از زندان بيان شده است.
53) نجم [ستاره]
-------------------------------------------------------------
53) نجم [ستاره]
در آغاز سوره، به ستاره‌ى آن هنگام كه فرود آمده و غروب كند سوگند ياد شده است.
هدف كلى سوره تأكيد بر سه ركن «ربوبيت» «نبوت» و «معاد» است و اعلام وحى، توبيخ مشركين از اعراض، مردم شناسى، توحيد و تنذير، از موضوعات ديگر اين سوره است. كلاً سوره تشويق به پذيرش دعوت است و انتقاد از روى‌گردانى از قرآن و پيامبر.
برخى هم مراد از «نجم» را ستاره‌ى فروزان قرآن دانسته‌اند كه براى بشر فرود آمده است. اين سوره با 62 آيه، مكّى است.
54) قمر [ماه]
-------------------------------------------------------------
54) قمر [ماه]
آيه‌ى اول، به «شق القمر» و دو پاره شدن ماه، بنا به درخواست مشركين از پيامبر اسلام به عنوان معجزه و نشانه‌اى از قدرت خدا اشاره كرده است.
اين سوره به طور كلى به انذار و بيم دادن مكذبين بهانه‌جو پرداخته است و از هلاكت امّت‌هاى تكذيب‌كننده‌ى گذشته همچون قوم نوح و عاد و ثمود و لوط و آل فرعون، شاهد آورده است و در پايان از عاقبت جهنمى مجرمين و فرجام خوش متقين ياد مى‌كند.
با 55 آيه در سال 4 بعثت نازل شده و از سوره‌هاى مكّى است.
55) رحمن [بخشنده]
-------------------------------------------------------------
55) رحمن [بخشنده]
نام خداوند است كه به عنوان آموزگار قرآن و آفريدگار بشر و آموزنده‌ى بيان، ذكر شده است. (آيه‌ى اول)
سوره‌ى رحمان در خطابى به جن و انس از آفرينش جهان و از نعمت‌هاى فراوان و گوناگون خدا در دنيا و بهشت و نيز از عقوبت‌هاى اهل دوزخ سخن گفته است و با تكرار 31 بار آيه‌ى {فباى آلاء ربكما تكذبان} در اين سوره‌ى نسبتاً كوچك مى‌پرسد كه به كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارت تكذيب مى‌كنيد؟!
و اين سوره در زبان ائمه به «عروس قرآن» معروف بوده است.
78 آيه دارد. اين سوره را بعضى مكّى و بعضى مدنى دانسته‌اند.
56) واقعه [پيش آمد، حادثه]
-------------------------------------------------------------
56) واقعه [پيش آمد، حادثه]
يكى از نام‌هاى رستاخيز و قيامت است، حادثه‌اى كه بى‌شك واقع خواهد شد و در آغاز سوره از وقوع آن و مشخصات و آثارش خبر مى‌دهد و تا پايان سوره از حالات اهل بهشت و جهنم در آخرت ياد مى‌كند.
در بخشى از سوره هم به اهميّت «قرآن كريم» كه فرود آمده از نزد خداوند است اشاره مى‌كند. در اين سوره مردم به سه دسته تقسيم شده‌اند: اصحاب يمين، اصحاب شمال و سابقون.
96 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكّه فرود آمده است. به خواندن اين سوره بسيار دستور داده شده است.
57) حديد [آهن]
-------------------------------------------------------------
57) حديد [آهن]
در آيه‌ى 25 از آهن به عنوان مظهر قدرت و منفعت، در كنار نازل كردن كتاب و ميزان (سمبل مكتب و عدالت اجتماعى) ياد مى‌كند. حديد، به اسلحه، به امام، به حضرت قائم (ع) هم تأويل شده است. (مرآة الانوار، ص 124)
هدف اصلى سوره، تشويق به انفاق در راه خدا است كه از ايمان و تقوا سرچشمه مى‌گيرد. اخلاص و زهد و موعظه و معارفى از مبدأ و معاد از مطالب ديگر اين سوره است. در حديثى آمده كه: چون خداوند مى‌دانست كه در آخرالزمان افرادى عميق و ژرف‌انديش پديد خواهند آمد سوره‌ى قل هو الله احد و آياتى از اين سوره را (از اول تا آيه‌ى 6) نازل كرد. (الميزان، ج 19، ص 168)
اين سوره مدنى است. با 28 آيه در سال پنجم هجرى نازل شده است.
58) مجادله [گفتگو و جدل]
-------------------------------------------------------------
58) مجادله [گفتگو و جدل]
در آيه‌ى اول، سخن از مجادله و گفتگوئى است كه ميان پيامبر با زنى كه شوهرش او را «ظهار» كرده بود واقع شده است. ظهار، نوعى تحريم زن بود كه در جاهليت، رواج داشت.
در اين سوره، صفاتى از مؤمنان در رفتارهاى‌شان و همچنين صفات مخالفان اسلام بيان شده است و از نجوا و در گوشى صحبت كردن نكوهش شده و وعده‌ى عذاب براى كسانى بيان شده كه با دشمنان خدا طرح دوستى مى‌ريزند و عنوان «حزب‌الشيطان» به آنها مى‌دهد و در پايان هم مشخصات «حزب الله» مطرح است.
اين سوره كه داراى 22 آيه است در سال 9 هجرى در مدينه نازل شده است.
59) حشر [بيرون آمدن، بر انگيخته شدن]
-------------------------------------------------------------
59) حشر [بيرون آمدن، بر انگيخته شدن]
در آيه‌ى 2 بيان مى‌كند كه خداوند، براى اولين بار، كسانى را از اهل كتاب (يهود و نصارى) كه كفر ورزيدند،(از قلعه‌هايشان) بيرون مى‌آورد.
يهودى‌ها مى‌پنداشتند كه با داشتن حصارها و قلعه‌ها هرگز مغلوب نخواهند شد ولى به دست پيامبر و مؤمنين شكست‌خوردند و از پايگاه‌ها و قلعه‌هايشان بيرون رانده شدند و اين در سايه‌ى پيمان شكنى يهود بنى نضير بود كه منافقانه نقش ستون پنجم را در داخل مدينه بازى مى‌كردند. به همين جهت‌سوره به نام «بنى نضير» هم گفته شده است.
اين سوره مدنى است و در سال 4 هجرى نازل شده است و 24 آيه دارد.
60) ممتحنه [زن امتحان شده]
-------------------------------------------------------------
60) ممتحنه [زن امتحان شده]
در آيه‌ى 10 مى‌خوانيم: «زنان مؤمنى را كه به سوى شما هجرت كرده‌اند بيازمائيد. اگر واقعاً ايمان آورده بودند، آنان را دوباره پيش مشركين بر نگردانيد. زيرا بر آنان حرام مى‌باشند...».
در اين سوره، مرز دوستى‌ها و دشمنى‌ها و سياست‌خارجى مؤمنين در رابطه با دشمن، برخى از مسائل تربيتى و همچنين يادى از قيامت، بيان شده است.
احكام هجرت و بيعت و ايمان زنان مسلمان از مسائل ديگر اين سوره مى‌باشد. اين سوره كه با 13 آيه در سال 10 هجرى در مدينه نازل شده دو نام ديگر هم دارد كه عبارت‌اند از: «امتحان»، «مراة» (زن) آيات 1 تا 9 به مناسبت جاسوسى شخصى به نفع مشركين و دادن گزارش نظامى از تصميم مسلمين به جنگ با مشركين نازل شده و به همين جهت آيات از داشتن رابطه‌ى دوستانه با مشركين نهى كرده است.
61) صف [رديف و صف]
-------------------------------------------------------------
61) صف [رديف و صف]
خداوند پيكار‌گرانى را كه در راه او همچون صفى فولادين و بنيانى استوار مى‌جنگند دوست مى‌دارد. اين مطلب در آيه‌ى 4 از اين سوره بيان شده است.
اين سوره، تشويق و تحريك مسلمين به مبارزه با دشمن و معرفى اسلام به عنوان فروغى الهى و فروزان مى‌باشد و نويد غلبه و حاكميت اين آئين را بر اديان ديگر مى‌دهد.
نام ديگر اين سوره، «حواريين» است. به مناسبت اين‌كه در آخرين آيه‌اش دعوت عيساى مسيح از «حواريين» براى نصرت دين خدا بيان شده است.
كلاً محور آيات اين سوره بر دو موضوع «عقيده» و «جهاد» است. اين سوره كه 14 آيه دارد در سال دوم هجرت در مدينه نازل شده است.
62) جمعه
-------------------------------------------------------------
62) جمعه
جمعه روز بزرگ و عيد هفتگى اسلامى است. روز «جمع» شدن مردم در مساجد و مجالس دينى است، روز برپائى نماز پر‌شكوه جمعه (اين عبادت سياسى - اجتماعى) و اقامه‌ى اين شعار است.
در اين سوره، پس از توصيف خدا و بيان فلسفه‌ى بعثت و رسالت و اشاره به قوم يهود در رابطه با دين، دعوت به «نماز جمعه» مى‌كند. (آيه‌ى 9)
در ركعت اول نماز جمعه اين سوره خوانده مى‌شود و جمعه و نماز جمعه در فرهنگ اسلام، نقش به سزائى در تربيت و تهذيب و تعليم و تحكيم پايه‌هاى جامعه اسلامى دارد.
سوره‌ى جمعه 11 آيه دارد و در سال 2 هجرى در مدينه نازل شده است.
63) منافقون [دو چهره‌ها]
-------------------------------------------------------------
63) منافقون [دو چهره‌ها]
در اين سوره، به تشريح اخلاق و شيوه‌هاى منافقين و خصوصيت‌هاى روانى آنان، همچنين توطئه‌ها و دروغ‌پردازى‌هاى‌شان پرداخته و مسلمانان را از آنها به عنوان «دشمنانى سر سخت» بر حذر داشته است.
اين سوره هم در نماز جمعه خوانده مى‌شود تا در اثر يادآورى نقش منافقانه‌ى دشمنان، مسلمين هميشه آگاهى خود را حفظ كنند. سوره درباره‌ى عبد‌الله بن ابى (از سران منافقين) نازل شده است.
11 آيه دارد و در سال 3 هجرى در مدينه نازل شده است و بعضى گفته‌اند كه اين سوره در يكى از شب‌هاى جنگ تبوك فرود آمده است.
64) تغابن [گول‌خوردگى و حسرت و خسران]
-------------------------------------------------------------
64) تغابن [گول‌خوردگى و حسرت و خسران]
«روز تغابن» يكى از نام‌هاى روز قيامت است كه در آيه‌ى 9 آمده است. چرا كه در قيامت، انسان‌ها از اين‌كه براى حيات ابدى آن جهان، چندان كارى نكرده و عمل صالحى ذخيره نكرده‌اند و يا گناه و معصيت و فساد به همراه آورده‌اند، احساس ضرر و خسران مى‌كنند و حسرت و افسوس مى‌خورند.
در آيه‌ى 9 از رستاخيز با اين نام ياد مى‌كند و كلاً در اين سوره، تشويق فراوانى به انفاق مى‌كند تا انسان مفتون «اموال و اولاد» نگردد و در قيامت، مغبون و زيان‌كار به حساب نيايد.
با 18 آيه از سوره‌هاى مدنى قرآن محسوب مى‌گردد.
65) طلاق [رها ساختن و طلاق دادن زن]
-------------------------------------------------------------
65) طلاق [رها ساختن و طلاق دادن زن]
در اين سوره، احكام و مسائلى كلى در مورد طلاق و عده‌ى زنان مطلقه و مسائل و احكام خانواده و... بيان مى‌شود.
به همين جهت، اين سوره نام ديگرى هم دارد و آن نساء (زنان) است. در كنار مسائل فوق، موعظه‌ها و اندرزهائى و بشارت‌هائى هم داده شده است و يادى از هلاكت اقوامى به جهت‌سر‌پيچى از فرمان خداوند.
اين سوره در حدود سال‌هاى 7 - 9 هجرت در مدينه نازل شده و 12 آيه دارد.
66) تحريم [حرام و ممنوع ساختن]
-------------------------------------------------------------
66) تحريم [حرام و ممنوع ساختن]
در آيه‌ى اول سوره، خداوند از پيامبرش گله و شِكوه مى‌كند كه چرا براى جلب رضايت بعضى از همسرانش، آنچه را كه خدا بر او حلال كرده بر خود حرام مى‌كند.
اين خطاب آميخته به عتاب و سرزنش در واقع سرزنش بعضى از آن زنان پيغمبر است كه با رفتارشان باعث چنين عكس‌العملى از سوى پيامبر شدند. نقل شده كه موضوع، مربوط به روابط خانوادگى بوده است.
بعد از ادامه‌ى مطلب در چند آيه بعدى، با ذكرى از قيامت و عذاب دوزخ و دعوت به توبه، فرمان جهاد با كفار و منافقين و سخت‌گيرى با آنان مى‌دهد و در پايان به عنوان نمونه‌اى از همسران ناشايسته از زن نوح و لوط ياد كرده و زن فرعون و حضرت مريم را به عنوان الگوهاى تعهد و ايمان و عمل و عفت معرفى مى‌كند.
سوره‌ى تحريم مدنى است و در سال 10 هجرى نازل شده و 12 آيه دارد.
67) ملك [فرمانروائى]
-------------------------------------------------------------
67) ملك [فرمانروائى]
فرمانروائى و حكومت در دست خداى توانا است. با اين فراز، سوره شروع مى‌شود. از خداوند و خلقت زمين و آسمان و حيوانات، سخن مى‌گويد و از روز قيامت و پاداش و كيفر و نعمت و نقمت‌خدا ياد مى‌كند. هدف كلى سوره، بيان ربوبيت و تدبير عام خداوند نسبت به عالم است.
اين سوره، بعد از سوره‌ى طور در سال 7 بعثت در مكّه نازل شده است و 30 آيه دارد. به خواندن اين سوره، زياد سفارش شده است به سوره‌ى «تبارك» هم معروف است.
68) قلم
-------------------------------------------------------------
68) قلم
در آيه‌هاى اول سوره، خدا به «قلم» و «آنچه مى‌نويسند» سوگند ياد كرده است.
سوگند به قلم و نوشته، از دين پيامبرى كه «امى» و درس ناخوانده است و در ميان قوم خود از سوى مخالفين به جنون و ديوانگى متهم شده، اعجاز ديگرى از آيات قرآنى است.
بعد از سوره‌ى «علق» نازل شده و بعضى گفته‌اند كه دومين سوره‌ى نازله است.
اين سوره، ضمن دفع اتهام جنون از پيامبر و تأكيد روى رسالت او، فرمان اعراض از آنان را مى‌دهد. بعد از مقدارى بيان آخرت و بهشت و كيفرها، فرمان صبر و استقامت مى‌دهد. آيه‌ى معروف {و ان يكاد ...} كه براى دفع نظرهاى بد است در آخر اين سوره مى‌باشد.
52 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكّه نازل شده است.
69) حاقه [آنچه سزاوار و مسلم و حق است]
-------------------------------------------------------------
69) حاقه [آنچه سزاوار و مسلم و حق است]
«حاقه» يكى از نام‌هاى قيامت است. قاطع و كوبنده و حتمى و بى‌كم‌ترين ترديد و اساساً خود قيامت، حق است و بدون معاد، زندگى و آفرينش و حيات، پوچ و لغو خواهد بود.
اين كلمه در سه آيه‌ى اول سوره تكرار شده و سپس به توصيف قيامت و امّت‌هاى گذشته و باز هم قيامت و وحى نبوى پرداخته است.
در روايات آمده كه اين سوره درباره‌ى على (ع) نازل شده. او هم حقى بود كه تكذيب‌كنندگان و مخالفينى داشت.
اين سوره‌ى آهنگين و پر طنين با 52 آيه در سال‌هاى 3 يا 4 بعثت در مكّه نازل شده است.
70) معارج [نردبان‌ها، رتبه‌هاى بالا برنده]
-------------------------------------------------------------
70) معارج [نردبان‌ها، رتبه‌هاى بالا برنده]
در آيه‌ى 3 و 4، از خدا با نام «صاحب معارج» ياد شده است كه فرشتگان و روح به سوى او بالا مى‌روند. آرى خداوند، براى معراج و تعالى وجودى انسان‌ها برنامه‌هاى تربيتى فراوانى (در تكوين و تشريع) قرار داده است.
محور اصلى سوره، روى قيامت و معاد است و اين اصل اعتقادى دگرگون‌ساز و تربيت‌كننده به عنوان عاملى جهت كنترل و تقوا معرفى شده است.
44 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكّه نازل شده است.
71) نوح [از پيامبران بزرگ]
-------------------------------------------------------------
71) نوح [از پيامبران بزرگ]
داستان نوح با قومش به عنوان تجربه‌اى از تجارب دعوت الهى در روى زمين و موضع‌گيرى‌هاى مخالفان و درگيرى حق و باطل در اين سوره بيان شده است. استقامت نوح در راه دعوت، الهام‌بخش صبر است و هلاكت قوم نوح، هشدارى براى مكذبين.
اين سوره، بعد از سوره‌ى نحل در مكّه و در سال 4 بعثت نازل شده است داراى 28 آيه مى‌باشد.
72) جن [موجودى نامرئى با ويژگى‌هائى عجيب]
-------------------------------------------------------------
72) جن [موجودى نامرئى با ويژگى‌هائى عجيب]
خداوند، انواع گوناگون آفريده و بنده دارد. يكى هم جن است. در اين سوره، درباره‌ى گروهى از آنان و عكس‌العمل‌شان در برابر شنيدن آيات قرآن و دعوت محمّد و دسته‌هاى مؤمن و كافر و مسلم و قاسط از آنان صحبت‌شده است و مبين توحيد ربوبى است.
اين سوره، به روى انسان درى از «آن جهان» مى‌گشايد و او را به قلمرو بى‌كرانه آفرينش خدا مى‌كشد. تا بدانند كه جز خودشان، ديگرانى هم هستند كه خد‌اشناس و عاقل و مطيع سنّت‌هاى الهى‌اند.
اين سوره حدوداً در سال 6 بعثت نازل شده است. آن هنگام كه پيامبر براى دعوت قبيله‌ى ثقيف به «طائف» رفته بود و آنها ضمن رد دعوت، پيامبر را آزار دادند و در بازگشت، خدا اين آيات را فرستاد.
و برخى هم گفته‌اند كه پس از وفات خديجه و ابوطالب و يكى دو سال به هجرت مانده، نازل شده است.
سوره‌ى جن 28 آيه دارد و مكّى است.
73) مزمل [گليم به خود پيچيده]
-------------------------------------------------------------
73) مزمل [گليم به خود پيچيده]
آيه‌ى اول را كه مى‌خوانيم، با اين تعبير به پيامبر خطاب شده، آن هنگام كه در اول بعثت، مشركان در «دار الندوة» دعوتش را نپذيرفتند و در فكر توطئه بر ضد او بودند. پيامبر غمگين و آزرده به خانه رفت و خوابيد.
اما سروش خدائى اين‌گونه نوازشش داد و او را به «برخاستن» و عبادت شبانه و كمك‌گيرى از نيايش و تلاوت قرآن و مقاومت در برابر حرف‌ها و مخالفت‌هاى‌شان دعوت كرد و از آن حضرت، در برابر برخوردهاى سرد و بى‌مهرى‌هاى اهل مكّه حمايت نمود در آيه‌ى آخر، دستورى مبنى بر نيايش شبانه و تلاوت قرآن به پيامبر مى‌دهد.
اين سوره با 20 آيه در مكّه نازل شده است. (اوائل بعثت)
74) مدثر [جامه به خود پيچيده]
-------------------------------------------------------------
74) مدثر [جامه به خود پيچيده]
وقتى كه در غار حرا با نزول آيه‌ى {اقرء ...} محمّد (ص) به رسالت مبعوث شد، به خانه آمد و از شعله‌هاى «وحى» مشتعل بود. جامعه به خود پيچيده و خوابيد. اين سوره نازل شده و او را به «قيام» و «انذار» و «تكبير» فرا خواند. (آيات اول سوره)
جزو اولين سوره‌ها است (به قول برخى: دومين سوره و بعد از «مزمل» يا «اقرء...») و از رسالت و قيامت و مشركين و فرشتگان و تنذير سخن مى‌گويد و از عواملى همچون ترك نماز و اطعام مساكين و نيز از فرو رفتن در بطالت‌ها و تكذيب قيامت كه سبب جهنمى شدن است‌ياد مى‌كند. 56 آيه دارد و مكّى است.
75) قيامت [برخاستن]
-------------------------------------------------------------
75) قيامت [برخاستن]
قيامت، نام رستاخيز عمومى و معاد است. روزى كه همه از گورها برمى‌خيزند و به سوى محشر و سرنوشت ابدى خويش در بهشت‌يا دوزخ رهسپار مى‌شوند. در اولين آيه به قيامت‌سوگند ياد شده است و به بشر، آن روز را يادآورى مى‌كند.
در آيات بعد، علائم به روز آن رستاخيز و نيز حالات بشر هنگام جان دادن ذكر شده و با طرح موضوع عبث نبودن خلقت، استدلال بر فلسفه‌ى معاد شده است. 40 آيه دارد و در مكّه در سال 3 بعثت نازل شده است.
76) دهر [روزگار، دوران]
-------------------------------------------------------------
76) دهر [روزگار، دوران]
در آيه‌ى اول اشاره به «روزگارى» مى‌كند كه بر «انسان» گذشته و او چيزى نبود كه ياد شود. از آن پس اشاره به خلقت انسان و قرار گرفتن او بر سر دو راهى «شكر» و «كفران» مى‌نمايد.
از آن‌جا كه محور اين سوره، انسان است و عملش و اخلاصش و ايثارش و عاقبت كارش در قيامت و نعمت‌هاى خوب براى نيكان، نام ديگر اين سوره «انسان» است.
اين سوره به نام «هل اتى» هم مشهور است. چون كه با اين كلمه آغاز شده است.
اين سوره در مدينه نازل شده و بنا به روايات در ستايش از على و فاطمه (ع) است كه به خاطر نذرشان، سه روز روزه گرفتند و هنگام افطار، غذاى ساده‌ى خويش را به مسكين و يتيم و اسير، ايثار كردند (آيه‌ى 8) و خود با آب افطار نمودند. در آيات بعد، از نعمت‌هاى خداوند براى اهل بهشت و پاداش نيكى‌ها در آخرت ياد شده و فرمان صبر و مقاومت داده است.
داراى 31 آيه است و بعد از «الرحمن» نازل شده است.
77) مرسلات [فرستاده شده‌ها]
-------------------------------------------------------------
77) مرسلات [فرستاده شده‌ها]
منظور از مرسلات (كه در نخستين آيه خداوند به آنها قسم ياد كرده است) يا فرشتگانى است كه پياپى براى فرود آوردن وحى الهى به پيامبران فرستاده مى‌شوند، يا تند بادهائى است كه فرستاده مى‌شوند. علائمى از به روز قيامت و توصيفى از محشر بيان شده است.
تأكيد اصلى اين سوره روى قيامت است و مكرراً تكذيب‌كنندگان بيم داده مى‌شوند آيه‌ى {ويل يومئذ للمكذبين} در اين سوره 10 بار تكرار شده است و صحنه‌هائى از دنيا و آخرت و حقائق هستى در آن بيان شده است.
در سال دوم بعثت در مكّه در غارى در «منا» نازل شده است (بعد از سوره‌ى همزه) و 50 آيه دارد.
78) نبا [خبر]
-------------------------------------------------------------
78) نبا [خبر]
خبر مهم و بزرگ قيامت كه مردم درباره‌اش از يكديگر «سؤال» مى‌كنند، در آيات اول سوره بيان شده است. در بعضى روايات، اين نبا به على (ع) تأويل شده است. (الميزان، ج 20، ص 261)
نام ديگر سوره، «عم» است‌يعنى «از چه؟» زيرا سوره با اين كلمه آغاز مى‌شود و نام سومش، «تساؤل» مى‌باشد، يعنى «از هم پرسيدن». به نام «معصرات» هم ذكر شده است (كه در آيه‌ى 14 آمده)
محور اساسى اين سوره، ضرورت و حتميت قيامت و استدلال بر آن و توصيف آن مى‌باشد. چون خبر از نظامى متقن و استوار مى‌دهد به عنوان نمونه‌اى از آن، برخى از نظام‌هاى طبيعت در مورد شب و روز و كوه و گياه و زمين و... را بيان مى‌كند و آن روز حق را كه تخلف‌ناپذير است و مايه‌ى حسرت و ندامت كافران به يادها مى‌آورد.
بعد از سوره‌ى معارج در سال دوم بعثت در مكّه نازل شده و داراى 40 آيه مى‌باشد.
79) نازعات [آنها كه از روى قوت مى‌كشند]
-------------------------------------------------------------
79) نازعات [آنها كه از روى قوت مى‌كشند]
خداوند در نخستين آيه به نازعات قسم خورده است. نازعات، فرشتگانى هستند كه جان مردم را مى‌گيرند يا روح كافران را به شدت قبض مى‌كنند يا ستاره‌هايى هستند كه از افقى غايب شده و در افق ديگر پيدا مى‌شوند.
در هر صورت خداوند به فرشتگان به عنوان واسطه‌هايى در تدبير امور جهان سوگند ياد كرده و اهميّت نقش آنها را بازگو مى‌كند. بخشى از نبوت موسى و دعوت او از فرعون طغيان‌گر به سوى تزكيه و هدايت نقل شده. (آيه‌ى 15 به بعد)
و در ادامه، اين سوره هم بر اساس آخرت و قيامت و اثبات آن و حالت مردم در بهشت و دوزخ مى‌باشد و در اوائل بعثت در مكّه نازل شده و 46 آيه دارد. نزول اين سوره بعد از سوره‌ى «نباء» است.
80) عبس [چهره در هم كشيد]
-------------------------------------------------------------
80) عبس [چهره در هم كشيد]
سوره، عتاب و ملامت است از اين‌كه ثروتمندان را بر ضعفا و مساكين مؤمن مقدم بدارند.
در حضور پيامبر جمعى از بزرگان قريش در مكّه جمع بودند كه نابينائى به نام «ابن ام مكتوم» وارد شد. با ورود او يك نفر به جهت ناراحتى از ورودش، چهره در هم كشيد و عبوس شد (آن يك نفر يا پيامبر بود يا مردى از بنى اميه: بنا به اختلاف روايات) خداوند از اين نحوه برخورد، انتقاد كرده و متذكر برخى نكات اخلاقى و تربيتى مى‌شود.
سوره با يادى از مراحل خلقت انسان و نعمت‌هاى خدا و حيات در زمين و سپس قيامت و چهره‌هاى خندان و اندوهگين در آخرت ادامه و پايان مى‌يابد نام ديگرش سوره‌ى «اعمى» (نابينا) است.
بعد از سوره‌ى نجم در سال دوم بعثت و در مكّه نازل شده و داراى 42 آيه مى‌باشد.
81) تكوير [در هم پيچيده شدن]
-------------------------------------------------------------
81) تكوير [در هم پيچيده شدن]
در هم پيچيده شدن خورشيد و تمام شدن نور آن به منزله پايان نظام اين جهان و از علائم قيامت است كه در آيه‌ى اول به آن اشاره شده است. سپس درباره‌ى انكشاف اعمال انسان در آن روز مطلبى دارد.
سوره‌ى تكوير (يا: كورت) بيشتر در مورد معاد است و در قسمتى هم حمايت و تأييدى از پيامبر نموده و اتهامات را از او دفع مى‌كند.
بعد از سوره‌ى «تبت» در سال اول بعثت در مكّه نازل شده و 29 آيه دارد.
82) انفطار [شكافته شدن]
-------------------------------------------------------------
82) انفطار [شكافته شدن]
اين سوره هم در مورد قيامت و سرانجام نيكان و بدان در بهشت و دوزخ مى‌باشد و شكافته شدن آسمان به معناى در هم ريختن اين نظام قائم، باز هم پيش درآمدى بر رستاخيز و از جمله شرائط متصل به قيامت است و از ثبت و ضبط دقيق اعمال هر انسان مطالبى دارد كه توسط دو فرشته انجام مى‌گيرد.
اين سوره، با 19 آيه بعد از «نازعات» در سال 3 بعثت در مكّه نازل شده است.
83) مطففين [كم‌فروشان]
-------------------------------------------------------------
83) مطففين [كم‌فروشان]
در آيه‌ى اول اين سوره، نكوهش و هشدارى به كم‌فروشان آمده است و براى اصلاح اقتصادى در جامعه از زشتى اين كار و بيان عقوبت‌هاى سخت اخروى براى آنان و براى تكذيب‌كنندگان و فاجران سخنانى گفته شده است و ستايشى هم از ابرار و صالحان.
اين، آخرين سوره‌اى است كه در مكّه نازل شده و در واقع در سفر هجرت پيامبر قبل از رسيدن به مدينه نازل گشته است و گوياى كم‌فروشى و اختلال در وزن و كِيلى است كه مردم مدينه گرفتارش بودند و 36 آيه دارد. به نام سوره‌ى «تطفيف» هم نقل شده است.
84) انشقاق [دو شقه شدن و شكاف برداشتن]
-------------------------------------------------------------
84) انشقاق [دو شقه شدن و شكاف برداشتن]
باز هم از علائم ظهور قيامت در هم ريختن و پاره شدن نظام جهان بالا بيان شده است (آيه‌ى 1) آن‌چنان‌كه در سوره‌هاى تكوير و انفطار بيان شد.
اين سوره هم مانند سوره‌هاى كوچك مكّى، تكيه‌اش روى مبدأ و معاد است و سير انسان را به سوى خدا و سرنوشت ابدى‌اش در آخرت و حساب و كتاب بيان مى‌كند.
بعد از سوره‌ى انفطار در مكّه نازل شده و 25 آيه دارد.
85) بروج [برج‌ها]
-------------------------------------------------------------
85) بروج [برج‌ها]
در اولين آيه به آسمانى كه داراى برج‌ها است‌سوگند ياد شده است. برج‌هاى آسمان، جايگاه و خط سير ستارگان در آسمان است. بعضى هم آن را برج‌هاى دوازده‌گانه‌ى فلكى دانسته‌اند و در بعضى احاديث، دوازده برج به دوازده امام تأويل شده است.
در اين سوره هشدار و تهديدى است نسبت به كسانى كه مؤمنين را تنها به جرم مؤمن بودن، آزار مى‌دادند و اين را به عنوان آزمايشى از سختى‌ها و مشكلات در پيش پاى مؤمنان در راه ايمان و اعتقاد مى‌داند.
داستان «اصحاب اخدود» كه در آتش سوختند (به جرم ايمان) و نيز سپاه فرعون و ثمود و نمونه‌اى از مؤمنانى كه در راه ايمان، بر شدائد فرعونى صبر و مقاومت كردند بيان شده است تا امّت محمّد (ص) هم از استقامت آنان درس صبر بياموزند و نويد پيروزى به مسلمين داده شده است.
اين سوره را سوره‌ى پيامبران نيز گفته‌اند. بعد از سوره‌ى شمس و در اوائل بعثت در مكّه نازل شده و 22 آيه دارد.
بسم الله الرحمن الرحیم